Podziemne magazyny gazu (PMG) są naturalnymi zbiornikami o dużej pojemności magazynowej najczęściej wykorzystującymi przestrzenie porowe po wyeksploatowanych złożach gazu ziemnego i ropy naftowej (magazyny złożowe) oraz wyrobiskami wykonanymi w pokładach lub wysadach solnych (magazyny kawernowe), rzadziej w przestrzeniach podziemnych kopalń węgla lub soli, czy warstwach wodonośnych.
Ze względów zarówno bezpieczeństwa jak i kosztów zagospodarowania oraz kosztów eksploatacji podziemne magazynowanie gazów (gazu ziemnego i helu, docelowo wodoru i dwutlenku węgla), rozwija się nieprzerwanie od 1915 roku, w którym to w Welland County (Ontario, Kanada) uruchomiono pierwszy PMG na świecie[1]. Od tego czasu globalnie przybywa zarówno ilości magazynów jak i pojemności magazynowych, których w USA jest ok 110 mld m3, a w Europie ok 90 mld m3 [2]. Pierwszym w Europie magazynem gazu był magazyn o pojemności 35,5 mln m3 gazu w wyeksploatowanym złożu gazu ziemnego i ropy naftowej Roztoki-Sądkowa w Roztokach, koło Jasła w Karpatach. Jego budowa rozpoczęła się w 1954 roku, a funkcjonował do 1980[3]. W PMG utrzymywane są wymagane poziomy zapasów gazu ziemnego, które służą m.in. do zaspokajania szczytowego zapotrzebowania, jak również pozwalają na zapewnienie dostaw podczas awarii i przerw w dostawach gazu. Ich działalność opiera się na sezonowości – ona determinuje konsumpcję. Zapotrzebowanie wzrasta w okresie jesienno-zimowym, gdy spadają temperatury i popyt na globalnym rynku jest duży (oraz wysoka cena), a spada w miesiącach wiosenno-letnich, gdy spada popyt i wzrasta podaż (oraz spada cena). Gaz ziemny w cieplejszych okresach jest dostępny (oprócz kontraktów długoterminowych) w ramach kontraktów krótkoterminowych typu spot, lub kontraktów typu swap. Może być również dostępny z własnego (krajowego) wydobycia, które nie daje możliwości jego zwiększenia w sytuacji wzrostu popytu. Wydobycie krajowe może też być magazynowane w magazynach, które mają szybkie zdolności odbioru (np. magazyny kawernowe)[4].
PMG spełniają nie tylko rolę stabilizacji systemu gazowego, ale również są ważnym elementem systemu bezpieczeństwa surowcowego i energetycznego. Powoduje to, że konieczna jest zarówno ich budowa, jak i dalsza rozbudowa ich pojemności magazynowych. W przypadku Polski, planowane jest zwiększenie pojemności do poziomu 4 mld m3 przy obecnych, stale zwiększanych, na poziomie 3,33 mld m3. W celu dalszego wzrostu bezpieczeństwa energetycznego celowe jest również zwiększenie aktualnej maksymalnej mocy odbioru gazu z instalacji magazynowych z 53,5 mln m³/dobę do minimum 60 mln m3/dobę w horyzoncie czasu – sezon zimowy 2030/2031. Staje się to szczególnie ważne w kontekście napaści Rosji na Ukrainę 24 lutego 2022 roku i całkowitego zaprzestania dostarczania gazu ziemnego z Rosji do Polski od 27 kwietnia 2022 roku oraz trudnego do przewidzenia rozwoju sytuacji w tym konflikcie. Należy zauważyć, że Polska rozumiejąc imperialny charakter Rosji systematycznie zmniejszała dostawy gazu ze wschodu (w 2015 importowała 72%, w 2021 57%, a w 2023 roku 0%), stopniowo je dywersyfikując[5]. Gaz ziemny należy traktować, jako surowiec strategiczny, zarówno w wymiarze politycznym i gospodarczym, a więc jako istotny element szeroko pojętego bezpieczeństwa energetycznego państwa, tym samym jego magazynowanie staje się działalnością o wysokim poziomie strategiczności pozwalającym z jednej strony na dalszy rozwój cywilizacyjny i technologiczny, a z drugiej w sposób zrównoważony prowadzić transformację energetyczną. UE pomimo systematycznej polityki odchodzenia od paliw kopalnych, w tym gazu ziemnego rozporządzeniem w sprawie magazynowania gazu (UE/2022/1032) wprowadziła zasadę napełniania europejskich magazynów do 1 listopada każdego roku do poziomu 90% pojemności, co od dwóch ostatnich lat jest realizowane przez kraje członkowskie. Ma to kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa dostaw energii w UE, ponieważ może pokryć do jednej trzeciej zapotrzebowania na gaz zimą. Tym samym istnieje przestrzeń dla eksportu gazu ziemnego np. na Ukrainę. Już dzisiaj Ukraińskie magazyny gazu mogą zaoferować 10 mld m3 [6] pojemności magazynowych.
[1] Gazownictwo Polskie, 2009. A.Bochen, Red, Wyd. DWE Media-QuixiMedia Sp.z.o.o.
[2] Gas Market Report, Q3-2024 (iea.blob.core.windows.net)
[3] Podziemne magazyny gazu – Wikipedia, wolna encyklopedia
[4] Kaliski M., Janusz P., Szurlej A., 2010. Podziemne magazyny gazu jako element krajowego systemu gazowego. „Nafta-Gaz”. 5, p. 325–332.
[5] Dziadzio P. 2022. Strategia Rządu RP w zakresie wielosektorowej transformacji energetycznej. 13 Polski Kongres Naftowców i Gazowników, Bóbrka, 03.06.2022.
